مفدمه :
در ابتدای امر نام یکسری از شرکتهای تولید کننده قطعات خودرو ( از جمله سوپاپ ) در داخل ایران را نام برده
و با توجه به تحقیقات به عمل آمده یکی را به مختصر توضیح داده و سپس به توضیحات مبحث سوپاپ و مطالب مرتبط آن می پردازیم :

آرتا ماشین (سهامی خاص )
حوزه فعالیت: تولید ماشین‌آلات صنعتی و تراشکاری
نماینده شرکت CALAMARI (ITALY)

ریخته گری آذرین اصفهان
حوزه فعالیت: ریخته‌گری قطعات خودرو

ریخته گری تراکتور سازی ایران
حوزه فعالیت: تولید انواع قطعات چدنی خودرو و صنعتی، انواع بدنه، موتور پراید، نیسان، رنو، تراکتور، انواع میل‌لنگ ، سوپاپ و قطعات ایمنی پژو
تحت پوششISO 9001 (SGS; SWITZ) IDRO

آلونیت (سهامی خاص)
حوزه فعالیت: ریخته‌گری و قطعات اتومبیل‌های صنعتی
ISO 9002 IMQ (ITALY)

توضیحات کامل در باره شرکت شتابکار :

تاریخچه :
شرکت شتاب کار ( سهامی خاص ) در سال ۱۳۶۲ در اداره ثبت شرکتهای تهران تحت شماره ۵۰۵۳۴/۰۶ با نام شرکت چدن نشکن ( سهامی خاص ) به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۵ با انتقال صددرصد سهام شرکت مزبور به شرکت ایساکو و با هدف تأمین بخشی از نیازهای صنعت خودرو کشور ، فعالیت خود را در زمینه تولید قطعات خودرو متمرکز نمود . شرکت چدن نشکن به استناد صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده مورخ ۲۰/۵/۱۳۷۶ به شرکت شتاب کار تغییر نام یافت و هم اکنون در قالب چهار واحد تولیدی ( واحدهای تولیدی ۱ و ۲ و ۳ و ۴ ) و (سایت هلجرد ) مشغول به تولید قطعات خودرو می باشد

این شرکت با تکیه بر دانش و پشتکار مدیران و کارکنان خود و ایجاد سازمانی نمونه ، پیشرو و مؤثر در تحول اقتصادی ایران و فراهم ساختن محیطی مناسب جهت تحقق آرمانهای انسانی برای دستیابی به کیفیت برتر تلاش می کند در این زمینه شرکت شتاب کار به عنوان اولین شرکت در گروه صنعتی ایران خودرو موفق به دریافت گواهینامه بین المللی QS 9000 گردبد .

خط تولید پلوس در این شرکت با بهره گیری از دانش فنی شرکت GKN راه اندازی گردید . همچنین خط تولید جعبه فرمان پژو نیز بعد از ممیزی و تأیید پژو فرانسه به بهره برداری رسید . این شرکت در راستای خودکفایی جعبه فرمان پژو با تلاش مهندسین مجرب خود اقدام به راه اندازی خطوط تولید زیر نموده است :
• خط مونتاژ شیر هیدرولیک با استفاده از دانش فنی شرکت ZF-SFD شیرهیدرولیک ۴۰% ارزش جعبه فرمان را شامل می شود
• خط ماشینکاری چهارقطعه اصلی جعبه فرمان شامل پوسته جعبه فرمان ، رک ( دنده شانه ای ) و پوسته سیبک چپ و راست با استفاده از دانش فنی شرکت PCI فرانسه
• تأمین و ساخت سایر اجزاء با کمک امکانات و تجهیزات داخلی

فعالیتها :
• برق و الکترونیک خودرو
• سیستم تعلیق و فرمان
• انژکتور
• انتقال قدرت
• قطعات موتوری

استراتژی:
• استراتژی
o توسعه منابع انسانی
o توسعه داخلی و خارجی بازار

o دستیابی به دانش فنی روز و استفاده از نوآوریهای طراحی و فرآیند تولید محصول
o دستیابی به شاخص جهانی در کلیه فرایندها ( کیفیت جهانی)
o رعایت لحاظ سود آوری در کلیه فعالیتها
o حرکت در جهت رضایت مشتری و بر آوردن خواسته هایش
• پروژه های آینده

o خود کفایی در تولید جعبه فرمان
o خودکفایی در تولید پلوس
محصولات :
• شاتون ( پیکان ، پژو ، رنو ) پلوس پژو ۴۰۵
• جعبه فرمان پژو ۴۰۵
• مونتاژ مجموعه شاتون و پیستون ( پیکان ، پژو ۴۰۵
• استکان تایپت پیکان
• انگشتی چپ و راست پیکان
• پایه انگشتی

• محفظه آب سرسیلندر پژو ۴۰۵
• پیستون روی فنر سوپاپ پژو ۴۰۵
• مونتاژ مجموعه میل انگشتی پیکان
• سوپاپ و میل سوپاپ

گواهینامه :
• QS 9000
• ISO 9002 از شرکت MIC
• گرید A ساپکو
سیستم سوپاپ:

بطور کلی هر چیزی که ورود و خروج چیز دیگری را کنترل کند می‌توان یک سوپاپ تلقی شود. به عنوان مثال می‌توان درهای ورودی خودکار در فروشگاههای بزرگ نام برد.

ریشه لغوی:

سوپاپ یک کلمه فرانسوی (Soupape) است که در زبان ما به همان شکل اصلی استعمال می‌گردد. معنی دقیق آن دریچه است. لیکن معنی رایج آن عبارت است از یکی از قطعات موتور که روی سیلندر موتور قرار می‌گیرد و ورود هوا و خروج دود را کنترل می‌کند. البته در مواردی به دریچه‌های موجود در تلمبه‌های آب نیز اطلاق می‌گردد.

دید کلی:
هنگامی که فردی قصد ورود به فروشگاه یا خروج از آنجا را داشته باشد باز می‌شود و در زمانهای دیگر بسته می‌ماند. لازم به ذکر است که سوپاپ برای باز و بسته شدن نظم خاصی پیروی می‌کنند (در مثال مذکور عامل نظم دهنده ورود و خروخ افراد می‌باشد). همانگونه که می‌دانید موتوهای احتراقی جهت تولید قدرت می‌بایست بتوانند مواد سوختنی را بسوزانند

و این کار را در سیلندر موتور انجام می‌دهند. و بدیهی است که برای انجام عمل سوختن به سه چیز نیاز است. ماده سوختنی ، حرارت و اکسیژن. بنابراین می‌بایست هر موتور(سیلندرهای موتور) با هوای بیرون در ارتباط باشد تا بتواند اکسیژن هوا را دریافت کند و پس از احتراق گازهای حاصل از احتراق را (که عمدتا آب و دی‌اکسید کربن است) ب

ه هوا برگرداند. از طرف دیگر چون تولید قدرت در موتور بدین شکل است که ابتدا می‌بایست گاز وارد شده متراکم سازند و پس از تراکم آن در مرحله انفجار حرکت مولکولهای گاز محترق شده را به حرکت جنبشی پیستون تبدیل نمایند لازم است که محیط انجام این فعالیت (سیلندر) کاملا بسته بود. و با محیط بیرون هیچ ارتباطی نداشته باشد بنابراین از سوپاپ‌ها استفاده می‌شود تا در زمانهای مناسب ارتباط میان سیلندر و محیط بیرون را قطع یا وصل نمایند.

انواع سوپاپ‌ها:
• سوپاپ هوا : از لحاظ اندازه مقداری بزرگتر از سوپاپ دور است و در دمای پایین‌تری کار می‌کند.
• سوپاپ دود : به علت تماس مداوم با احتراق یا گازها داغ ناشی از احتراق دمای بالاتری دارد. و البته از لحاظ اندازه هم کوچکتر است.

ساختمان سوپاپ:
سوپاپ‌های متداول امروزی معمولا از نوع سوپاپ قارچی شکل یا پایه‌دار می‌باشند. این سوپاپ‌ها شامل یک ساقه (که به مشابه ساقه قارچ است) و یک سه تخت و پهن (که مشابه کلاهک قارچ) می‌باشند. همچنین سه سوپاپ دارای یک لبه مورب است که وجه نامیده می‌شود

. همچنین محل قراررگیری سوپاپ که در سرسیلندر و یا خود سیلندر قرار دارد نیز دارای یک لبه به نام نشیمنگاه است نتهای دیگر سوپاپ یعنی بر روی ساقه آن یک یا گاهاً دو فنر قوی قرار دارد که بوسیله یک نگهدارنده و دو عدد خار به انتهای سوپاپ محکم شده‌اند. فنر سوپاپ موجب می‌گردد تا وجه سوپاپ بر روی نشیمنگاه سوپاپ محکم نگهداشته شده و بدین ترتیب از هر گونه نشتی در زمانهای تراکم و قدرت جلوگیری شود. زاویه رایج برای وجه و نشیمنگاه سوپاپ ۴۵ درجه است. اما برای سوپاپ‌های هوا گاهی از زاویه ۳۰ درجه نیز استفاده می‌شود.
مواد ساختمانی و ترکیبات سوپاپ:

از آنجایی که سوپاپ‌ها در مقابل حرارات زیادی قرار گرفته و با سرعت زیادی کار می‌کنند در معرض فشار و فرسودگی قابل ملاحظه‌ای قرار دارند، بدیهی است که سوپاپ تخلیه گازهای ناشی از احتراق ، داغتر از سوپاپ تنفس می‌شود، زیرا تقریبا در معرض یک شعله مداوم قرار دارد. در حقیقت در شرایطی که موتور زیر بار قرار می‌گیرد،

حرارت آن ممکن است آنقدر بالا رود که سوپاپ به رنگ قرمز کدر درآید. به منظور ایجاد مقاومت در مقابل شکستگی ، زنگ زدگی ، تاب برداشتن و فرسودگی سریع ، سوپاپ‌های تخلیه از آلیاژ فولاد مخصوصی ساخته می‌شوند که دارای مقادیر نسبتا زیادی از کروم ، نیکل ، سیلیس و مقدار کمتری از سایر فلزات می‌‌باشد. سوپاپ‌های تنفس بسیار خنک‌تر از سوپاپ‌های دود ، کار می‌کند. بنابراین کمتر در معرض سوختن ، زنگ زدن و فرسودگی قرار دارند.

بررسی سوپاپها:

برای مطمئن شدن از سلامت پخ . زاویه و سوپاپها و خلاصی آن درون گیت ( گاید،راهنمای سوپاپ ) باید آن را به دقت بررسی نمود . اگر سوپاپها معیوب باشند باید تعویض شوند و همچنین اگر پخ نشیمگاه سوپاپ( سیت ) ناصاف باشد در نگهداری کمپرس در زمان تراکم مشکل پیدا خواهد کرد که باید با سوپاپ مربوطه آب بندی شود.

سر سیلندر را از لحاظ ترکیدگی مخصوصا ما بین پخ دو سوپاپ در محفظه احتراق ، جای کانالهای آب و روخن مورد رسیدگی قرار دهید و چنانچه ترکیدگی مشاهده گردید آنرا ترمیم کنید در غیر این صورت سر سیلندر باید تعویض گردد . سپس سر سیلندر را شسته و رسوب زدایی نمایید و کف سر سیلندر را از لحاظ تاب داشتن کنترل نمایید . به دو روش زیر می توان تاب داشتن سر سیلندر را کنترل کرد:

۱- بوسیله خط کش فلزی و تاباندن نور
۲- بوسیله مالیدن دوده در روی صفحه صاف و مالیدن سر سیلندر رو ی آن

کنترل تاب داشتن سر سیلندر بوسیله خط کش فلزی:

پس از شستشوی سر سیلندر آنرا روی میز کار قرار داده و یک خط کش فلزی را بصورت شکل مقابل روی آن قرار می دهیم و نور را از یک سمت بتابانید چنانچه سر سیلندر تاب داشته باشد نور از موج پستی و بلندی عبور کرده و در آنطرف خط کش دیده می شود که نشانه تاب داشتن سرسیلندر می باشد .

کنترل تاب داشتن سر سیلندر بوسیله صفحه صافی :

پس از تمیز کردن سر سیلندر آنرا از سمت صاف روی سنگ صفحه صافی که مقداری دوده روی آن مالیده شده بکشید ، نقاطی را که آغشته به دوده است نقاط برجسته و نقاطی را که آغشته به دوده نگشته بصورت فرو رفته
می باشد که اگر مقدار آن زیاد باشد باید سر سیلندر را برای کف تراشی به تراشکاری برد.
اگر سرسیلندر سالمو فاقد موج باشد ، دوده بورت یکنواخت روی سر سیلندر را می پوشاند تا ۰۰۳/۰ اینچ قابل گذشت و از ۰۰۳/۰ اینچ تا ۰۰۷/۰ اینچ به بالا قابل تغییر نمی باشد و باید تعویض گردد .

اسبکها و میل اسبک:

• دستگاه سوپاپ:
سوپاپ بوسیله فرمان گرفتن از میل سوپاپ در لحظه معین باز شده و توسط فنر سوپاپ بسته می شود .
سوپاپها مورد مصرف در خودروهای امروزی اغلب قارچی هستند و تحت زاویه ۳۰ یا ۴۵ درجه در جای خود (سیت) قرار میگیرند تا محفظه احتراق را کامل نمایند.

سوپاپ پس از مدتی کار کردن از ناحیه پخ مورد اصطحکاک و سایش قرار می گیرد و در نتیجه آب بندی خود را نسبت به نشیمنگاه ( سیت ) از دست داده و نمی تواند از فرار گاز در زمان تراکم جلوگیری نماید . بهمین منظور در تعمیرات چنانچه زاویه پخ جا برای تعمیر داشته باشد می توان آنرا تعمیر کرد و مجددا استفاده نمود در غیر این صورت باید تعویض شود.

قطر سوپاپ هوا بر حسب موارد مصرف در اندازه های معینی ساخته می شود . اندازه بر خاستن سوپاپها حدود ۹ میلیمتر بوده و قطر پخ سوپاپهای گاز را حتی المقدور بزرگ می سازند تا سیلندر فرصت کافی برای دریافت سوخت را داشته باشد و بنزین به مقدار بیشتری وارد سیلندر گردد . مثلا هر گاه قطر پخ سوپاپ
دود ۳۸ میلیمتر باشد سوپاپ گاز ۴۲ میلیمتر در نظر گرفته می شود .

• سوپاپها به چند روش فرماندهی می شوند:
۱- سوپاپهای فرمان بالا
۲- سوپاپهای فرمان پایین

سوپاپهای فرمان پایین :
در این سوپاپها میل سوپاپ در ناحیه پایین سیلندر قرار داشته و توسط واسطه هایی از قبیل پولک ، تاپیت ، میل تاپیت ، اسبک ومیل اسبکها اقدام به باز و بستن سوپاپها می نماید .

در این نوع میل سوپاپها ( فرمان پایین ) بعلت وجود واسطه های زیاد و با توجه به انبساط حرارتی هر یک از این قطعات خلاصی ( فیلتر ) دهانه دم این سوپاپها با اسبکها بیشتر از نوع فرمان بالا می باشد . ( پیکان )
سوپاپهای فرمان بالا :
در این مکانیزم میل سوپاپ در قسمت بالای سر سیلندر قرار داشته و مستقیما روی سر سیلندر با واسطه ( اسبک ) اقدام به باز کردن سوپاپ می نماید و در نتیجه به علت نداشتن واسطه های زیاد خلاصی دم سوپاپ و اسبک کمتر از نوع فرمان پایین می باشد . ( مزدا )
قسمتهای مختلف یک سوپاپ شامل :

۱- دم سوپاپ
۲- بدنه سوپاپ ( ساق سوپاپ )
۳- دامنه سوپاپ
۴- پخ سوپاپ
۵- لبه پخ ( که در تعمیرات از ضخامت آن کاسته شده و پس از
۶-
۷- تمام شدن لبه پخ ، سوپاپ دیگر قابل تعمیر نمی باشد )

چنانچه سوپاپ آب بندی پخ را نسبت به سیت از دست بدهد منجر به فرار کمپرس در زمان متراکم شده و انفجار ناقص صورت می گیرد که باعث از کار افتادن همان سیلندر می گردد . ( در اینجا مجموعه ای از سوپاپهای سوخته شده را مشاهده می کنید . )

تشخیص سوپاپ سالم یا معیوب :

برای بررسی و پیدا کردن معایب سوپاپ معیوب ، ابتدا باید از مرتب و سالم بودن سیستمهای دیگر موتور از قبیل رینگ و پیستون ، سوخت و جرقه و شمع و وایر ها ، پلاتین و فیور درب دلکو آگاه و مطمئن بود . پس از اطمینان از قطعات فوق ، خودرو را روشن نمایید .
• وایر شمع ها را یکی یکی از روی شمع بیرون آورده و به لرزش موتور توجه می نمائیم چنانچه موتور ( از جمله لرزش و بد کار کردن ) از خود نشان نمی دهد که دلیل کار نکردن آن سیلندر است ، شمع آن سیلندر را باز کرده و آزمایش کنید .

• چنانچه سالم باشد ، سوپاپ آن سیلندر را فیلر می زنیم پس از اطمینان از سالم بودن خلاصی آن با دستگاه کمپرس سنج فشار سیلندر مذکور را آزمایش کرده . چنانچه کمپرس از حد استاندارد کمتر باشد با روغن زدن داخل سیلندر ( سر پیستون از جای شمع ) مجددا کمپرس گیری می کنیم .
• چنانچه کمپرس آن بالا رود دلیل شکستن رینگ پیستون یا چسباندن رینگ می باشد ولی اگر این حرکات تأثیری در کمپرس موتور نداشته باشد سوپاپ سوخته است

نکته:
* چناچه سوپاپ دود بسوزد کمپرس به درون اگزوز می زند و اگر سوپاپ هوا بسوزد کمپرس به درون کاربراتور می زند . ( عطسه می زند )

• چنانچه موتوری سوپاپ بسوزاند با عطسه زدن ، ریپ زدن ، گرم کردن ،اگر چهار سیلندر باشد با سه کار کردن و اگر شش سیلندر باشد با پنج کار کردن و اگر دوسیلندر باشد با تک کار کردن متوجه خواهیم شد که سوپاپ سوخته است .

اگر سوپاپ سوخته را تشخیص دادیم جهت تعویض آن باید سر سیلندر را باز نموده و سوپاپ را تعویض نماییم . باید توجه داشت که در محفظه احتراق حرارت گاهی به ۱۳۰۰ فارنهایت می رسد که اگر مکانیزم سوپاپ صحیح عمل نکند سوپاپ خواهد سوخت .

سیت سوپاپ :

محل نشستن پخ سوپاپ را سیت سوپاپ گویند .
سیتها در دو نوع جداشدنی و ثابت وجود دارند . زاویه پخ سیت با زاویه پخ سوپاپ برابر است . سیتها در اثر حرارتهای زیاد سر سیلندر احتمال دارد بترکند و همچنین براثر سوختن سوپاپ و از دست دادن آب بندی سوپاپ سیت کارایی خود را از دست بدهد و سطح پخ آن ناصاف شود . اگر این ناصافی زیاد باشد باید آنرا به تراشکاری برده با سوپاپ آب بندی کرد در غیر این صورت یا آنرا سنگ فرز می زنند و یا تعویض می نمایند .

سوپاپها ۳۰% از حرارت خود را از طریق سیتها به کانال آب که در پشت سیت در جریان می باشد انتقال می دهند . چنانچه به هر دلیلی سوپاپ در جای خود ننشیند می سوزد . علت ننشستن سوپاپ در جای خود ، وجود پلیسه یا رسوب در دهانه پخ ، کم بودن خلاصی دم سوپاپ و اسبکها ، گیر کردن سوپاپ درون گیت ، شل شدن یا ضعیف شدن فنر سوپاپ که تماما موجب سوختن سوپاپ می گردد، می باشد . یکی از دلایل قاطی شدن آب و روغن در کانال آب ، ترکیدن سیت می باشد .

وضعیت قرار گیری سوپاپها در نوعی موتور

گیت ( گاید ) سوپاپ :

گیت سوپاپ در اصطلاح راهنمای ساق سوپاپ می باشد که از منحرف شدن سوپاپ در حین حرکت رفت و برگشت جلوگیری کرده و موجب هم مرکز نشستن سوپاپ در جای خود می شود .

خلاصی مجازی ما بین ساق و گیت وجود دارد که اگر بیش از اندازه باشد موجب کج نشستن سوپاپ و همچنین فرار روغن از این ناحیه به محفظه احتراق و سوختن روغن می گردد .
در شکل زیر مجموعه ای از مکانیزم سوپاپ نشانداده شده است :

گیت های قابل تعویض :
در بعضی از خودرو ها بعلت وجود سوپاپهای اورسایز گیت آن قابل تعمیر می باشد .

لاستیک دم ، گیت سوپاپ :
این لاستیکها عمل آب بندی محفظه گیت و فرار روغنرا به محفظه احتراق کنترل و از آن جلوگیری می نماید .
جنس این لاستیک مقاوم و در عین حال نرم و قابل انعطاف می باشد و در ناحیه دم سوپاپ قرار می گیرد . یکی از دلایل اینکه در هنگام روشن شدن موتور ، دود آبی رنگ از اگزوز خارج و پس از حرکت این دود قطع می گردد ، خرابی لاستیک آب بندی ( دم سوپاپ ) ، گشاد شدن گیت می باشد که باید تعویض گردد .

خار دم سوپاپ و فنر سوپاپ :

سوپاپ در جای خود حرکت رفت و برگشتی دارد ، حرکت رفت توسط میل سوپاپ و حرکت برگشت توسط فنر برگشت دهنده سوپاپ انجام می گیرد . این فنر توسط دو عدد خار دو تکه مخروطی در انتهای دم سوپاپ ثابت می گردد . چنانچه فنر سوپاپ ضعیف گردد ، برگشت سوپاپ به کندی صورت گرفته و در سرعتهای بالا موجب بازماندن سوپاپ می گردد و در نتیجه سوپاپ می سوزد و فرار کمپری موجب افت قدرت موتور و کار نکردن سیلندر می گردد . درهنگام باز کردن سر سیلندر و سوپاپها بایذ فنر آنرا مورد بررسی قرار داد تا ترک نداشته باشد و همچنین با مقایسه آن با یک فنر نو می توان به ضعف آن پی برد که در صورت ضعیف بودن باید تعویض گردد.